Biskupin

Biskupin to niewielka wieś w województwie kujawsko-pomorskim, na Pojezierzu Gnieźnieńskim, w powiecie żnińskim, leżąca w obrębie regionu historyczno - etnograficznego zwanego Pałukami. Pałuki to malownicza kraina bogata w lasy i jeziora, na której odnajdziemy wiele zabytków, rozciągająca się pomiędzy Wielkopolską, Pomorzem i Kujawami.  Obszar ten został ukształtowany przez lodowiec skandynawski. Na terenie Biskupina znaleziono obozowiska łowców reniferów sprzed 10 tysięcy lat, a także neolityczne domostwa pierwszych rolników, datowane jako osada neolityczna sprzed 6 tysięcy lat. Dziś Biskupin, zwany także „Polskimi Pompejami”, jest najbardziej znanym rezerwatem archeologicznym w Europie Środkowej.

W VIII wieku p.n.e. założono tu pierwotną łużycką osadę obronną wzniesiono na planie owalu. Badania dendrochronologiczne wykazały, że gród ten istniał już w 738 roku p.n.e. Zamieszkiwany był przez 1000 osobową społeczność zajmującą się rolnictwem, hodowlą zwierząt, polowaniem i rybołówstwem oraz różnorodną działalnością produkcyjną. Osiedle co najmniej 3 krotnie się przeobrażało. Świadczą o tym kolejne wały obronne, kolejne zabudowy wnętrza oraz mniejsza osada otwarta, pozbawiona wałów.

W okresie rozkwitu terenie osady mieściło się około 100 domostw, pokrytych wspólnymi dachami, usytuowanych rzędowo wzdłuż 11 drewnianych, poprzecznych ulic szerokich na około 2,5m każda. Wejście do każdej chaty znajdowało się od strony południowej i prowadziło do wnętrza podzielonego na przedsionek i izbę, wyłożone belkami. Przedsionek służył najprawdopodobniej za pomieszczenie gospodarcze, w którym zimą trzymano również zwierzęta. Pośrodku izby znajdowało się palenisko z kamieni , a po jego lewej stronie duże łoże na kilka osób. Powyżej umieszczano podstrzesze, gdzie przechowywano zapasy żywności, siano i opał.

Osada otoczona była skrzynkowym wałem ziemno-drewnianym długim na 460 m, szerokim na 3 m i wysokim na 6 m z bramą wjazdową od strony południowo-zachodniej o szerokości 3 metrów z dębowymi dwuskrzydłowymi wrotami i wieżą obronną. Brama z brzegiem jeziora połączona była drewnianym mostem o długości 250 m i szerokości 3 m. Dookoła wału biegła ulica okrężna z którą łączyły się poszczególne ulice poprzeczne. Przy bramie znajdował się niewielki plac, służący przypuszczalnie jako miejsce zebrań. Gród dodatkowo otoczony był falochronem o obwodzie 512 metrów, szerokości od 2 do 9 m, zbudowanym z pali ukośnie wbitych brzeg i dno jeziora.

W VI wieku p.n.e. osada została nagle opuszczona. Przyczyną mogło być podniesienie się poziomu wody w Jeziorze Biskupińskim wskutek zmian klimatycznych, wyeksploatowanie naturalnych złóż drewna, erozja gleb lub najazd Scytów. W V i IV wieku p.n.e. powstała na tu osada otwarta, a ludność Biskupina zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem, zbieractwem i rzemiosłem. Upadek Biskupina wiąże się z najazdem Piastów XI wieku.

Osada w Biskupinie została odkryta przypadkiem w 1933 roku, gdy w skutek przeprowadzonych prac melioracyjno-irygacyjnych tafla wody w jeziorze Biskupińskim obniżyła się na tyle, że z wody wyłoniły się elementy fortyfikacji starożytnej osady. Miejscowi chłopi odnajdywali interesujące zabytkowe przedmioty, nie zdając sobie sprawy z ich archeologicznej wartości. Po nagłośnieniu odkrycia w roku 1934 zostały zainicjowane wykopaliskowe i kontynuowane były do wybuchu II wojny światowej. Podczas wojny niemiecki oddział SS-Ausgrabung Urstätt, prowadził wykopaliska na terenie osady biskupińskiej, w celu wykazania jej pragermańskości. Po wojnie polscy archeolodzy, wznowili badania i kontynuowali je do roku 1974. 16 września 1994 roku Gród w Biskupinie uznany został za pomnik historii Polski.

Biskupin działa obecnie jako muzeum lub rezerwat archeologiczny. Zrekonstruowano tu pełnowymiarowe  fragmenty grodu. W rezerwacie znajduje się pawilon muzealny, w którym organizowane są różne wystawy. Eksponowane są tu na przykład znaleziska z Biskupina: narzędzia, ozdoby, fragmenty naczyń czy broni. Jedna z kwater za pawilonem poświęcona jest archeologii doświadczalnej. Zrekonstruowano tu budynki gospodarcze: stajnię, owczarnię, bróg, stodołę oraz piece (garncarskie i chlebowy). Hoduje się tu również zwierzęta i uprawia archaiczne gatunki roślin. W rezerwacie zrekonstruowano również dwa rzędy domów wraz z pełną rekonstrukcją wnętrza, ulicę poprzeczną oraz fragment drewnianych wałów wraz z bramą i wieżą. We wnętrzu wału zrekonstruowano schody, by zwiedzający mogli wejść na jego koronę. Dodatkową atrakcją dla zwiedzających jest rejs statkiem „Diabeł Wenecki” po Jeziorze Biskupińskim. Zarówno dzieci jak dorośli mogą również uczestniczyć w lekcjach muzealnych. Zajęcia te są praktycznym połączeniem nauki i zabawy, podczas których wczuwamy się w życie mieszkańców Biskupina i ich codzienne zajęcia: lepienie garnków, wyrób paciorków lub tkanie.