Kazimierz Dolny
Kazimierz Dolny to około 3,5 tysięczne miasteczko położone na prawym brzegu Wisły w woj. lubelskim. Pierwsza osada została tu założona w XI wieku na jednym ze wzgórz i zwana była Wietrzną Górą. Osada ta należała do zakonu benedyktynów, jednak w 1181 roku Kazimierz Sprawiedliwy darował osadę norbertankom ze Zwierzyńca pod Krakowem. Norbertanki zaś zmieniły nazwę Wietrznej Góry na cześć swego darczyńcy i nazwa Kazimierz została odnaleziona w kronikach z 1249 roku. Słowo „Dolny” zostało dodane później, w celu odróżnienia osady (w dolnym biegu Wisły) od Kazimierza pod Krakowem (w górnym jej biegu). Następnie osada wraz z okolicznymi wsiami stała się dobrem korony, a Władysław Łokietek w 1325 roku ufundował tu kościół parafialny.
Założenie właściwego miasta i wzniesienie zamku obronnego przypisano Kazimierzowi Wielkiemu. Prawa miejskie nadał w 1406 roku Władysław Jagiełło. Wyznaczono działki budowlane, wytyczono ulice, utworzono rynek. Tylko północna część rynku pozostała niezabudowana, dzięki czemu do dziś rynek jest otwarty na zamek i farę. Widok ten uwielbiany jest przez malarzy i turystów. W roku 1501 Kazimierz Dolny stał się siedzibą starostwa, Zygmunt I Stary miał dług u Mikołaja Firleja i by go spłacić przekazał w 1519 roku jemu oraz Piotrowi - jego synowi starostwokazimierzowskie. Kazimierz pozostał własnością rodu Firlejów do 1644 r. W tym okresie przebudowany został zamek, po pożarach z lat 1561 oraz 1585 domy mieszkalne i spichlerze zostały odbudowane, a Firlejowie zadbali o uprzywilejowanie Kazimierza w handlu zbożem transportowanym Wisłą do Gdańska.
Złoty wiek dla Kazimierza skończył się w lutym 1656 roku, gdy miasto i zamek zostały spalone przez wojska Karola Gustawa. Ten fakt jak i późniejsza epidemia spowodowały upadek miasta. W 1677 roku Jan III Sobieski pozwolił osiedlać się tu kupcom żydowskim, ormiańskim i greckim. Mimo to, ożywienie gospodarcze trwało bardzo krótko, a kolejne wojny ze Szwedami ponownie niszczyły miasto. Spadał też popyt w Europie na tutejsze zboże i mimo, iż kupcy próbowali handlu drewnem, to jednak zyski były nieporównywalnie mniejsze od tych z handlu zbożem.
Od końca XIX wieku Kazimierz Dolny wyrósł na miejscowość wypoczynkową. W pobliskich wąwozach zaczęto budować wille oraz pensjonaty dla dla turystów przybywających głównie z Lublina i Warszawy. 31 października 1927 roku miejscowość uzyskała prawa miejskie. Kolejne zniszczenia nadeszły podczas II WŚ, jednak Kazimierz odbudowano na wniosek ówczesnego ministra kultury. Dziś Kazimierz Dolny stanowi urbanistyczno - krajobrazowy zespół, w którym zachował się historyczny ośrodek handlowy położony na szlaku wiślanym. 27 kwietnia 1979 roku został tu utworzony Kazimierski Park Krajobrazowy, a 8 września 1994 roku Kazimierz Dolny został uznany za Pomnik historii.
W Kazimierzu Dolnym spotkamy mnóstwo zabytków:
- Kościół Farny - ufundowany przez Kazimierza Wielkiego w 1325 roku i w tymże roku ustanowiony parafią. W 1561 roku doszczętnie spalony, odbudowany w stylu renesansowym 25 lat później. W XVII wieku dobudowano do fary trzy kaplice: Górską, Borkowskich i Różańcową oraz zakrystię wraz z barokowym portalem prowadzącym do niej z prezbiterium. W kaplicy Górskiej znajdują się jedne z najstarszych w Polsce organów w modrzewiowej oprawie z 1620 roku.
- Rynek główny - najczęściej utrwalane na obrazach i fotografiach miejsce w Kazimierzu. Tutaj skupia się życie miasteczka – tłumy turystów spacerujących lub okupujących kawiarniane ogródki, artyści malujący swe obrazy. W centrum rynku wznosi się studnia, która kiedyś zaopatrywała okoliczne domostwa w wodę. Wybrukowany kocimi łbami rynek od strony północno-zachodniej wznosi się ku kościołowi farnemu, ponad którym dominują ruiny zamku i wieża zwana Basztą Esterki. Po prawej stronie wznosi się Góra Trzech Krzyży.
- Zamek w Kazimierzu - wybudowany w około 1341 roku przez Kazimierza Wielkiego. Początkowo była to warownia obronna przeciwko Tatarom wraz z budynkami mieszkalnymi, wieżą Łokietka oraz basztą. Dziedziniec otoczono murem z bramą wjazdową. Warownia w epoce renesansu jednak znacząco się zmieniła. Powiększono dziedziniec, a zamek zwieńczono attykami. Za panowania Augusta II, zniszczona przez szwedzkie wojska twierdza została odbudowana, lecz od początków XIX wieku pozostała ruiną.
- Góra Trzech Krzyży - wzgórze, z którego rozciąga się najbardziej spektakularny widok na miasto. Ze szczytu wzniesienia dostrzec można Rynek Główny, Kościół Farny oraz dolinę Wisły. Trzy Krzyże postawiono w 1708 roku w celu upamiętnienia ofiar zarazy, która miała miejsce na tych terenach.
- Synagoga w Kazimierzu Dolnym - z połowy XVI wieku. Początkowo drewniana budowla spłonęła w 1557 roku. Kilkakrotnie niszczona i ponownie odbudowywana. Aktualny wygląd nadano synagodze w II połowie XVIII wieku. Według legendy synagoga powstała z polecenia Kazimierza Wielkiego, dla pięknej Żydówki Esterki, z którą miał kilkoro dzieci.